Za pierwszy polski utwór dla młodzieży uznawana jest powieść Klementyny z Tańskich Hoffmanowej Pamiątka po dobrej matce (pełny tytuł: Pamiątka po dobrey matce czyli ostatnie jej rady dla córki. Przez młodą Polkę), wydana w Warszawie, w drukarni przy Nowolipiu Nº 646, w 1819 roku. Na karcie tytułowej, poza powyższymi informacjami, znajduje się jeszcze sentencja pióra Ignacego Krasickiego „Cnota treścią człowieka a reszta przypadkiem”. Książka powstała w czasie, kiedy na Zachodzie rola literatury dla dzieci i młodzieży w wychowaniu jest już ustalona. Pamiątkę po dobrej matce można postrzegać jako inspirowaną myślą genewskiego filozofa i pedagoga Jana Jakuba Rousseau, autora traktatu pedagogicznego Emil.

Utwór ten ma formę listu pisanego na łożu śmierci przez matkę do 13-letniej córki Amelii. W rozbudowanej wypowiedzi umierająca zwraca się bezpośrednio do dziewczynki, aby udzielić jej szczegółowych rad dotyczących wielu aspektów życia. Wskazówki mają na celu tak pokierować córką, aby jej życie przebiegło jako szczęśliwe i spełnione. Są to zalecenia zbieżne z tymi, jakich udzielił Rousseaowskiemu Emilowi jego wychowawca. Cnotą człowieka ma być praca rąk własnych, umiarkowanie, pobożność, rozwój osobistych talentów. Stanem właściwym kobiecie są spełniane z pełnym oddaniem małżeństwo oraz macierzyństwo. Tak samo jak Emil, Amelia ma troszczyć się o własne zdrowie, co warunkowane jest życiem blisko natury, w jej otoczeniu, a nie odseparowaniem od niej. Hoffmanowa pisze:

Świeże powietrze i umiarkowana agitacyja utrzymują nas także w zdrowiu. […] Kiedy Bóg stwarzał człowieka, niebo dachem iego było, a duszę równie iak i ciało przeznaczył do czynności. W dni piękne parę godzin, w niepogodne choć chwil kilka, oddychay świeżem powietrzem; niech co dzień okno w twoim pokoju przynajmniej na pół godziny otwartem będzie.  

Powtórzona tutaj zostaje także nadrzędna refleksja Rousseau w odniesieniu do ludzkiej kondycji, której właściwe jest cierpienie, od którego uciec nie można, pozostaje tylko je znosić. Utwór skierowany jest przeciw sztuczności salonowego wychowania i zbytniej czułostkowości kobiet, wzywa do pracy nad siłą własnego charakteru. Autorka zwraca uwagę na wygląd zewnętrzny kobiet, sposób wypowiadania się i zachowania w towarzystwie. Gani takie przywary, jak próżność, kokieterię i przesadę „w chęci zwrócenia na siebie oczów”. Zachęca do naturalności, prostoty i umiaru.

Pamiątka wyraża także, co oczywiste, szacunek do wartości humanistycznych i umowy społecznej: „Ludzkość, ten piękny dar Niebios, iest węzłem łączącym nas z współbraćmi; sprawia to; iż los każdego człowieka obchodzi nas żywo, dla tego tylko, iż tak, iak my, iest człowiekim” – podkreśla Hoffmanowa.

Egzemplarz posiadany przez Bibliotekę w dziale Muzeum Książki Dziecięcej to niezwykle cenne pierwsze wydanie. Widać jeszcze ślady złotego zdobienia na okładce oraz na brzegach kart. Nazwisko właścicielki egzemplarza ̶ Julianny Grabowskiej – wygrawerowane zostało na okładce. Ciekawostką jest, że nazwisko autorki na karcie tytułowej zostało z kolei ukryte pod formułą: "młoda Polka". Hoffmanowa nie była bowiem pewna, czy książka zostanie dobrze przyjęta. Obawy te nie spełniły się, publikacja odniosła niebywały sukces czytelniczy i była wznawiana wielokrotnie, zapoczątkowując karierę pisarską "młodej Polki", która odtąd swoje utwory podpisywała jako „Autorka Pamiątki po Dobrey Matce”.