Koło Naukowe Baśni, Literatury Dziecięcej i Młodzieżowej i Fantastyki UW oraz Muzeum Książki Dziecięcej w Warszawie zapraszają na ogólnopolską konferencję naukową „Potworne narracje. Monstrualne imaginarium w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej”, która odbędzie się w gmachu Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy – Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego przy ul. Koszykowej 26/28 w dniach 17-18 maja 2019 r. 

„Istnieją dwa rodzaje lęku: racjonalny i irracjonalny. (...) Bać się potwora, który czai się pod naszym łóżkiem – to lęk racjonalny, ponieważ w każdej chwili pod łóżkiem może czaić się potwór gotów pożreć nas do ostatniej kosteczki” – poucza czytelnika Lemony Snicket w „Serii niefortunnych zdarzeń”. W ten sposób, wbrew uspokajającym pocieszeniom tych, którzy głośno przeczą istnieniu potworów, daje wyraz nieodpartemu przekonaniu o ich realności.

„Potwory muszą istnieć, bo jak inaczej moglibyśmy istnieć my?” – zauważa Jeffrey Jerome Cohen w kluczowym dla rozwoju monster studies artykule „Monster Culture” z 1996 r. Pleniąc się w miejscach, gdzie nie dochodzi światło i ludzki wzrok, krążąc pod postacią smoków i lwów na obrzeżach dawnych map, potwory wyznaczają granice znanego, normalnego, ludzkiego świata. Są uosobieniem Innego, kwintesencją wszystkiego, co obce, wykluczone, wyparte i wrogie. Możemy przeglądać się w nich jak w krzywym zwierciadle, widząc w nich ostrzeżenie przed transgresją lub – paradoksalnie – zachętę do wykroczenia poza ciasne ramy normalności. To oddziaływanie figury potwora ma wyjątkowe znaczenie w przypadku literatury przeznaczonej dla młodego człowieka, który wciąż buduje swoją tożsamość.

Poszukiwanie własnej drogi często wiąże się z poczuciem zagrożenia, szczególnie jeśli na ten trudny proces nakładają się lęki i frustracje wynikające na przykład z relacji podległości. Monstrualne wizerunki przedstawicieli władzy – rodziców, opiekunów i nauczycieli – pozwalają na odreagowanie napięcia w fikcyjnej przestrzeni utworu narracyjnego. O ile jednak czarownica z Jasia i Małgosi, choć może być interpretowana jako potworna dublerka oziębłej matki, mieszka poza granicami ludzkiego świata, o tyle „Wiedźmy” Roalda Dahla czy kontrolowany przez kosmitów wicedyrektor Chapman z serii „Animorfy” K.A. Applegate ukrywają swoją monstrualność w samym sercu bezpiecznej – jakby się wydawało – ekumeny. Potwór w masce burzy jasno zakreślone granice między „nami” a „nimi”, kwestionuje grupowe tożsamości i stereotypowe przekonania, wprowadza grozę, niepokój i rozchwianie. Bywają jednak także potwory dobre: czasem mimo swojej odmienności – a może właśnie dzięki niej – bestia okazuje się bardziej ludzka od człowieka, obnażając całe zło naszej cywilizacji.

Samo dziecko, postrzegane jako jednostka jeszcze nieuformowana i nieuspołeczniona, również może nabrać cech potwornych – wystarczy wspomnieć „Tam, gdzie żyją dzikie stwory” Maurice’a Sendaka czy „Stasia Straszydło” Heinricha Hoffmanna. Doświadczeniem własnej monstrualności – a zatem i obcości – stają się nieraz zmiany hormonalne i anatomiczne okresu dojrzewania. „Bywało, że spojrzawszy znienacka w lustro, doznawał szoku na widok obcego monstrum, które zajęło jego miejsce w głębi szklanej tafli” – pisze Małgorzata Musierowicz w powieści „Sprężyna”, z kolei u bohaterki horroru „Ginger Snaps” pokwitanie wiąże się z dosłowną transformacją w potwora.

Wspomniane tu wątki to tylko wąski wycinek nadzwyczaj obszernej i różnorodnej tematyki potworności. Pragniemy, by nasza konferencja stała się miejscem refleksji nad jej obecnością, funkcją i przemianami w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej, a kontekstowo także w szeroko rozumianej popkulturze. Jak objawia się potworność? Jaką odgrywa rolę w danym kontekście historycznym i społecznym? W jakich konwencjach jest przedstawiana – niepokoju, wstrętu, a może fascynacji i podziwu?

Poniżej zamieszczamy program konferencji:

DZIEŃ PIERWSZY, 17 maja, piątek

9:00–9:20 | Rejestracja uczestników
9:20–9:30 | Otwarcie konferencji
9:30–10:30 | Sesja I: potworne egzemplifikacje lęku

Violetta Wróblewska (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu)
Nowe potwory, stare lęki. Literatura dla dzieci wobec wyzwań współczesności

Karolina I. Kaleta (Uniwersytet Jagielloński)
Strach i straszydła we współczesnej polskiej dramaturgii dla dzieci

Magdalena Dolata (Uniwersytet Warszawski)
Dlaczego antropofagi z powieści „Badacz potworów” Ricka Yanceya budzą przerażenie? Metodologiczna oraz dosłowna sekcja zwłok monstrum, czyli teoria art-grozy Noëla Carrolla w praktyce

10:30–10:40 | Dyskusja
10:40–10:50 | Przerwa na kawę
10:50–11:50 | Sesja II: potworne bestiariusze

Grzegorz Leszczyński (Uniwersytet Warszawski)
Bestiarium leśmianowskie

Anita Wincencjusz-Patyna (Akademia Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu)
Wielce subiektywna galeria potworów zabawnych, sympatycznych, a nawet czasami okropnych

Stefan Mateusz Szlachtycz (Uniwesytet Gdański)
Bestiariusz komiksowej serii „Thorgal”

11:50–12:00 | Dyskusja
12:00–12:10 | Przerwa na kawę
12:10–13:30 | Sesja III: potwór jako Inny

Hanna Dymel-Trzebiatowska (Uniwersytet Gdański)
Nie tylko o Buce. Egzemplifikacje i ewolucje motywu lęku w książkach o Muminkach Tove Jansson

Weronika Kostecka (Uniwersytet Warszawski)
Monstra, które fascynują: kilka uwag o potwornych bohaterkach postmodernistycznych baśni

Magdalena Podlaska (Uniwersytet Gdański)
Ludzka twarz straszydeł? Potwory w fińskiej literaturze dziecięcej XXI wieku

Barbara Kaczyńska (Uniwersytet Warszawski)
Przemiana w bestię jako krzywda lub kara. Relacja między potwornością cielesną i duchową w renarracjach „Pięknej i Bestii” (XVIII-XXI w.)

13:30–13:45 | Dyskusja
13:45–14:45 | Przerwa obiadowa
14:45–15:45 | Sesja IV: koszmar dojrzewania

Zofia Żółtek (Uniwersytet Warszawski)
Dorastanie jest straszne. Potwory w serii o Tiffany Obolałej Terry'ego Pratchetta

Maja Krysztofiak (Uniwersytet Wrocławski)
Potworne aspekty dojrzewania. Kontrastowe zestawienie inicjacji związanej z krwią i archetypu destrukcyjnej kobiecości na przykładzie „Carrie” i powieści wampirycznych dla nastolatek z gatunku paranormal romance

Michał Czajkowski (Uniwersytet Warszawski)
Bezwolna wolność. Figura technologicznego zombi w „Sercu Neftydy” Marcina Szczygielskiego

15:45–15:55 | Dyskusja
15:55–16:10 | Przerwa na kawę
16:10–17:30 | Sesja V: potwory w literaturze i jej kontekstach

Michał Zając (Uniwersytet Warszawski)
„Jak diabeł z pudełka”: strategie i metody indukowania strachu i ożywiania lęków stosowane przez twórców książek zabawek i mobilnych aplikacji książkowych

Joanna Mikołajczuk (Uniwersytet Warszawski)
Co robi wampir, który nie straszy? O współczesnej recepcji „Carmilli” Josepha Sheridana Le Fanu

Magdalena Gajewska (Uniwersytet Warszawski)
Filmowa reinterpretacja opowiadania ludowego. „Potworni” Inni w „Errementari. Kowal i Diabeł” Paula Urkijo

Karolina Olszewska (Uniwersytet Warszawski)
Istoty hybrydyczne w „Wyspie doktora Moreau” Herberta George’a Wellsa i filmie pod tym samym tytułem w reżyserii Johna Frankenheimera

17:30–17:45 | Dyskusja
Zakończenie pierwszego dnia konferencji

DZIEŃ DRUGI, 18 maja, sobota

Otwarcie obrad
9:30–10:30 | Sesja VI: monstra z mitów i legend

Marta Niewieczerzał (Uniwersytet Warszawski)
„Biorę życie i zamieniam w idealny kamień” – rzecz o warszawskim Bazyliszku

Anna Mik (Uniwersytet Warszawski)
Antyczny queer i literatura dziecięca. Męskie postaci syren w świetle badań genderowych

Mariusz Hałuszka (Uniwersytet Warszawski)
Współczesny bohater dziecięcy w obliczu stworzeń z mitów i folkloru w XXI-wiecznych utworach dla dzieci

10:30–10:40 | Dyskusja
10:40–10:50 | Przerwa na kawę
10:50–12:10 | Sesja VII: potworni rodzice, potworne dzieci

Maciej Skowera (Uniwersytet Warszawski)
Potworni rodzice i monstrualni opiekunowie w literaturze dziecięcej. Prolegomena do dziejów motywu

Barbara Kuczmarska-Urbaniak (Uniwersytet Gdański)
Kiedy potwór mieszka w rodzinie – na poważnie dla dzieci w norweskiej książce obrazkowej

Ewelina Rąbkowska (Muzeum Książki Dziecięcej)
Przepotworne dzieciaki. Okrucieństwo wobec zwierząt i hybrydy dziecięco-zwierzęce w starych i nowych książkach dla dzieci i młodzieży

Karolina Stępień (Uniwersytet Warszawski)
„Zabiłam Dobrą Wróżkę, Justina Biebera i Świętego Mikołaja…” Nastoletnia krucjata przeciwko dorosłym i kulturze popularnej w „Los poseídos de Luna Picante” Martína Sancii

12:10–12:25 | Dyskusja
12:25–13:50 | Przerwa obiadowa
13:50–14:50 | Sesja VIII: potworności wojny

Natalia Panuszewska (Uniwersytet Warszawski)
Koszmar władzy. Groza i potworność we „Wrońcu” Jacka Dukaja

Krzysztof Rybak (Uniwersytet Warszawski)
Minotaur, Morlok, bestia. Obrazy niemieckich żołnierzy w polskiej literaturze dziecięcej o Zagładzie

Aleksandra Wojtaszek (Uniwersytet Jagielloński)
Potwór jako zagrożenie? Dekonstrukcja obcości w chorwackiej fantastyce lat dziewięćdziesiątych

14:50–15:00 | Dyskusja
Zamknięcie konferencji

Planowana jest publikacja pokonferencyjna.

Serdecznie zapraszamy do udziału w konferencji!

Organizatorzy:
Marta Cyzio
Michał Czajkowski
mgr Barbara Kaczyńska
Blanka Pela
mgr Karolina Stępień

Opieka merytoryczna:
dr Weronika Kostecka

Koło Naukowe Baśni, Literatury Dziecięcej i Młodzieżowej i Fantastyki UW oraz Muzeum
Książki Dziecięcej w Warszawie.