Justyna Myszkowska

Jadwiga Szczawińska-Dawidowa. «Pionierce świetlanej przyszłości»

Tom 1. Mowa ruin. Testament czynu. Opowieść o Szczawińskich herbu Prawdzic

Warszawa 2023

Publikacja poświęcona rodzinie Szczawińskich herbu Prawdzic ma charakter wprowadzenia do drugiej, zasadniczej części monografii życia i działalności Jadwigi Szczawińskiej-Dawidowej. Traktuje o dziejach i dokonaniach jej wybitnych antenatów – patriotów, którzy należeli do elit wielkosenatorskich Pierwszej Rzeczypospolitej. Losy przodków założycielki Uniwersytetu Latającego splotły się z historią Rzeczypospolitej Wielu Narodów w sposób tak ścisły, że nieledwie symboliczny. Heraldyk Teodor Żychliński podsumował perypetie interesującej mnie familii na tyle intrygująco, że podjęłam nie lada wyzwanie związane z ich rekonstrukcją. „Tak wraz z upadkiem niezależności Ojczyzny upadli i Szczawińscy” – zrekapitulował swój wywód genealogiczny autor Złotej księgi szlachty polskiej, a zarazem zdefiniował powód, dla którego niniejszy tom monografii rozpoczyna się w czasach piastowskich, kiedy to Szczawińscy dostąpili pierwszych znaczących awansów, a kończy opowieścią o Janie Chrzcicielu Szczawińskim, prapradziadku Dawidowej, który, tak jak Rzeczpospolita szlachecka, odszedł do wieczności w roku 1795.

Przystępując do pracy nad pierwszym tomem, wyszłam z założenia, szczególnie bliskiego myślicielom i artystom przełomu antypozytywistycznego, że dziedzictwo historyczne to najważniejszy czynnik kształtujący mentalność, osobowość i postawę jednostki, w sposób, co istotne, nie zawsze przez nią uświadomiony i prowokujący wewnętrzne rozdarcie. Powołując się, między innymi, na takich wyznawców historyzmu, jak Cyprian Norwid, Stanisław Brzozowski, a zwłaszcza Carl Gustav Jung, umotywowałam swój zamysł odtworzenia genealogii Szczawińskiej w formie opowieści poprzedzającej jej właściwą biografię. Podejmując wyprawę w odległą przeszłość, potraktowałam dosłownie pytanie o „rodowody niepokornych”, postawione przez Bohdana Cywińskiego na kartach kanonicznej rozprawy o korzeniach polskiej inteligencji zaangażowanej. Podobnie jak Cywiński położyłam akcent główny na historię idei, które ukształtowały etos inteligencki. Poszukiwałam źródeł wartości, które napędzały działalność takich aktywistów przełomu XIX i XX wieku, jak inicjatorka Biblioteki Publicznej w Warszawie. Dzieje rodziny Szczawińskich sproblematyzowałam w taki sposób, aby można było wyprowadzić z nich tytułowy „testament czynu”, pisany dla działaczy z pokolenia Szczawińskiej-Dawidowej przez kolejne generacje szlachty.

Protagonistką obydwu tomów monografii pozostaje Jadwiga Szczawińska-Dawidowa, dlatego – aby zachować związek pomiędzy pierwszą i drugą częścią publikacji – wzbogaciłam dyskurs historyczny, rozgrywający się na przestrzeni XIII–XVIII wieku, o refleksje natury kulturologicznej, filozoficznej, psychologicznej, które otwierają przed czytelnikami nieograniczone perspektywy poznawcze. Podobnie jak antypozytywiści uważam historię nie tyle za zbiór faktów, co przestrzeń realizacji wartości, wobec czego narrację historyczną podporządkowałam naczelnej perspektywie mitu, która dopiero pozwala dostrzec sens i kumulację pierwiastków wartościowych w tym, co przemija i niszczeje. „Mowa ruin”, którą możemy usłyszeć jedynie dzięki mitotwórczym dyspozycjom umysłu, jest zatem – by sparafrazować słowa Stanisława Brzozowskiego – nie tylko „szmerem ich rozpadu”, ale również konstruktywnym przesłaniem skierowanym w stronę przyszłości.

                                                                                                          dr Justyna Myszkowska