Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy - Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego
oraz
Polskie Towarzystwo Afrykanistyczne
Katedra Języków i Kultur Afryki UW
Afrykamera
Staromiejski Dom Kultury
zapraszają na debatę online w ramach cyklu "Afryka na Koszykowej"
Z POWROTEM DO AFRYKI? - ZWROT AFRYKAŃSKICH DZIEŁ SZTUKI Z MUZEÓW EUROPEJSKICH
debata odbędzie się w formule on-line
19 stycznia br. w godz. 18.00 - 20.00
Link do debaty:
Pytania o zwrot afrykańskich dóbr kultury, które zostały przez Europejczyków wywiezione z Afryki w czasach kolonialnych są formułowane od zarania afrykańskich niepodległości, choć w zależności od zmiennej sytuacji geopolitycznej z różną intensywnością. O swoje dzieła sztuki od dziesięcioleci upomina się większość państw afrykańskich. Jako przykład można wymienić Nigerię, która domaga się zwrotów z British Museum oraz z muzeów niemieckich, Egipt żąda zwrotów z Luwru, Senegal i Benin z Muzeum Branly w Paryżu, Etiopia z Muzeum Wiktorii i Alberta w Londynie, Kamerun, Kongo, Namibia z Forum Humboldta w Berlinie, Madagaskar, Mali, Wybrzeże Kości Słoniowej oraz Czad z muzeów francuskich. Lista jest dużo dłuższa, gdyż setki tysięcy obiektów pochodzących z Afryki znajduje się dzisiaj w muzeach europejskich. Szacuje się, że od osiemdziesięciu pięciu do nawet dziewięćdziesięciu procent głównych dzieł sztuki pochodzących z Afryki Subsaharyjskiej znajduje się poza kontynentem, na którym powstały: w posiadaniu Quai Branly jest 70 tys. afrykańskich eksponatów, w British Museum - ponad 200 tys., w Weltmuseum w Wiedniu - 37 tys., w belgijskim Królewskim Muzeum Afryki Środkowej - 180 tys., a w Forum Humboldta - 75 tys. Fakt, że większości przypadków mamy do czynienia z kolekcjonowaniem i wystawianiem zrabowanych eksponatów, budzi słuszne wątpliwości natury moralnej i etycznej. Już w 1978 r. Amadou-Mahtar M’Bow, senegalski polityk, ówczesny dyrektor generalny UNESCO, opowiedział się za koniecznością oddania ograbionym krajom ich dóbr kulturowych, uznając je za integralną część historii i kultury zamieszkujących je ludzi. W listopadzie 2017 roku prezydent Francji, Emmanuel Macron, na Uniwersytecie Ouagadougou w Burkinie Faso, wygłosił przemówienie, w trakcie którego stwierdził, iż „afrykańskie dziedzictwo nie może być zakładnikiem muzeów europejskich”. Jako jedna z konsekwencji złożonej wówczas obietnicy restytucji afrykańskich dzieł sztuki, francuska głowa państwa powołała specjalną komisję, która w 2018 r. opracowała raport, znany od nazwiska jego twórców jako Sarr-Savoy. Senegalski pisarz i francuska historyczka sztuki zaproponowali zawarcie serii bilateralnych porozumień umożliwiających zwroty poszczególnym państwom. Po publikacji raportu Emmanuel Macron ogłosił wolę oddania dwudziestu sześciu najcenniejszych eksponatów zrabowanych przez Francuzów w 1892 r. w ówczesnym Królestwie Dahomeju Republice Beninu, co faktycznie nastąpiło w grudniu 2021 r. Także Wielka Brytania, Niemcy, Austria, Szwecja oraz Holandia, których muzea gromadzą zagrabione dzieła afrykańskiej sztuki próbują znaleźć rozwiązania kłopotliwej i moralnie dwuznacznej sytuacji. Jednym z nich była propozycja rotacyjnego wypożyczania tysiąca najcenniejszych eksponatów na czasowe wystawy organizowane w Benin City w Nigerii, co jednak okazało się rozwiązaniem połowicznym i nie do końca satysfakcjonującym stronę afrykańską. Debata o tym, czy i na jakich zasadach oddawać Afryce jej dzieła sztuki trwa i nie jest to debata pozbawiona kontrowersji oraz polemiki. Pojawiają się sceptyczne głosy mówiące, że symboliczne przemowy polityków nie przekładają się w rzeczywistości na działania inne niż propagandowe, wpisujące się w modną narrację swoistej poprawności politycznej. Czymże jest bowiem wspomniany zwrot 26 eksponatów wobec setek tysięcy wywiezionych dzieł sztuki? Jakie możliwości ekonomiczne i przede wszystkim infrastrukturalne mają muzea afrykańskie, nie licząc kilku nowoczesnych w Senegalu, Beninie i Demokratycznej Republice Konga, aby móc w nich organizować wystawy, bezpiecznie organizować kolekcje i gromadzić zbiory?
Odpowiedzi na sformułowane pytania postarają się poszukać zaproszeni paneliści, wybitni polscy naukowcy i muzealnicy od lat zajmujący się tematyką sztuki afrykańskiej, muzealnictwem oraz polskim i międzynarodowym rynkiem sztuki. Swoimi opiniami i przemyśleniami podzielą się z nami: dr Lucjan Buchalik, dr hab. Jacek Łapott, prof. US (w podwójnej roli panelisty oraz moderatora debaty), dr hab. Anna Styczyńska-Nadolska, prof. UMK, dr Justyna Napiórkowska oraz dr hab. Aneta Pawłowska, prof. UŁ.
Sylwetki panelistów:
dr Lucjan Buchalik jest etnologiem, afrykanistą – twórcą żorskiej kolekcji pozaeuropejskiej (Afryka Zachodnia, Środkowa, Daleki Wschód), od 2003 roku dyrektorem Muzeum Miejskiego w Żorach; studiował etnografię na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego – doktorat (Więzy braterstwa u ludów Dogon i Kurumba, jako wynik wspólnoty losów i kultury) obronił na Wydziale Historycznym UAM w Poznaniu (2008); do Afryki po raz pierwszy wyjechał w 1985 roku – od tego czasu prowadzi badania, głównie w Mali, Burkinie Faso, Beninie, Togo, Ghanie, na Wybrzeżu Kości Słoniowej, w Ugandzie, Gwinei, Kamerunie i Czadzie. W latach 1998–2007 badał pokrewieństwo żartów między ludami Dogonów i Kurumbów. Od 2010 do 2017 roku prowadził badania z zakresu antropologii turystyki wśród Dogonów w Mali i ludu Somba w Beninie i Togo, dotyczące zmian kulturowych zachodzących pod wpływem masowego ruchu turystycznego. Podsumowaniem długoletnich prac terenowych są książki: Kolorowy Sahel (2000), Niewolnicy kobiet czyli pokrewieństwo żartów Dogonów i Kurumba (2009), Dogon ya gali. Dawny świat Dogonów (2011) oraz kilkadziesiąt artykułów w literaturze fachowej.Od 2008 roku współpracuje z Centrum Misji i Ewangelizacji w Dzięgielowie, która organizuje pomoc dla dzieci w Afryce. Uczestniczył w budowie szkoły podstawowej w Pobe-Mengao (Burkina Faso; projekt finansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP, realizowany przez Centrum i warszawskie stowarzyszenie Edukacja dla Pokoju).
dr hab. Jacek Łapott, prof. US z wykształcenia jest etnologiem-afrykanistą. Większość swojego zawodowego życia związał z Muzeum Narodowym w Szczecinie kierując tam przez lata Działem Kultur Pozaeuropejskich. Dzięki jego pasji i zaangażowaniu zbiory z Muzeum, z tego zakresu, należą do największych w Polsce. Był organizatorem i kierownikiem wielu wypraw do Afryki. Zdobył tam olbrzymią wiedzę i doświadczenie. W Afryce przebywał 23 razy odwiedzając dziesiątki grup etnicznych w prawie wszystkich państwach na północ od równika. Pod koniec lat 90. XX wieku skoncentrował się na badaniach dotyczących afrykańskich społeczności refugialnych stojących wobec wyzwań współczesnej rzeczywistości. Poznał wiele grup kwalifikujących się do tego rodzaju określenia, takich jak: Dogonowie z Mali, Kurumba z Burkina Faso, Nuba z Sudanu, Somba z Beninu, Kirdi z Kamerunu, Hadżeraj z Czadu. Aktualnie rozszerza swoje zainteresowania badawcze zarówno na współczesne problemy Afryki jak i na wybrane aspekty kultury tradycyjnej (tradycja oralna). Autor ponad 80 publikacji na tematy afrykańskie, w tym monografii Dogonowie z Mali. Społeczność tradycyjna w procesie zmian (2015) oraz monografii nagrodzonej Nagrodą Polskiego Towarzystwa Afrykanistycznego za najlepszą naukową publikację afrykanistyczną roku Dogonowie z bliska (2019). Jest uczestnikiem licznych konferencji i sesji naukowych.
dr hab. Anna Nadolska-Styczyńska, prof. UMK jest etnologiem i muzealnikiem, emerytowanym pracownikiem naukowym Katedry Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, której była wieloletnim kierownikiem. Zainteresowania badawcze: etnologia obszarów pozaeuropejskich, polskie muzealnictwo etnograficzne, historia polskiej etnologii. Od 1988 do 2003 r. prowadziła Dział Kultur Ludowych Krajów Pozaeuropejskich Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. W latach 1989-2008 była wykładowcą Uniwersytetu Łódzkiego, a od roku 2003 była pracownikiem UMK. Autorka licznych wystaw poświęconych kulturom pozaeuropejskim, wielu artykułów z zakresu historii polskiej etnologii pozaeuropejskiej i polskiego muzealnictwa etnograficznego oraz książek: Ludy zamorskich lądów. Etnografia pozaeuropejska a działania popularyzatorskie Ligi Morskiej i Kolonialnej (Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław 2005) oraz Pośród zabytków z odległych stron. Muzealnicy a polskie etnograficzne kolekcje pozaeuropejskie (Toruń 2011) Redaktor i współredaktor czterech publikacji zbiorowych z zakresu etnologii.
dr Justyna Napiórkowska jest historyczką sztuki i europeistką. Ukończyła studia na Uniwersytecie Warszawskim oraz Università degli Studi di Firenze. Była stypendystką Instytutu Nauk Politycznych w Paryżu oraz ukończyła program poświęcony sztuce XX wieku na Uniwersytecie Oxfordzkim. Uzyskała tytuł magistra na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego (Stosunki Międzynarodowe) za pracę na temat międzynarodowego rynku sztuki. Tytuł doktora nauk społecznych Uniwersytetu Warszawskiego uzyskała na podstawie rozprawy pt. Międzynarodowy system promocji i obiegu dzieł sztuki-struktura, geografia i mechanizmy (2015). W latach 2010-2015 była dyrektorką artystyczną Galerii Sztuki Katarzyny Napiórkowskiej w Warszawie i Brukseli. Jest autorką Bloga O sztuce (Blog Roku 2010 w dziedzinie kultury, https://osztuce.napiorkowska.pl/). W roku 2015 została Polakiem Roku w dziedzinie Kultury i Nauki w Belgii. W 2016 znalazła się w Złotej Dziesiątce Kobiet Sukcesu Mazowsza.
dr hab. Aneta Pawłowska, prof. UŁ, jest historykiem i historykiem sztuki. Doktorat obroniła w 2000 r., tytuł doktora nauk humanistycznych zdobyła w roku 2014, jest profesorem nadzwyczajnym w Uniwersytecie Łódzkim od 2016 r. Od 2016 r. sprawuje także funkcję Prodziekana ds. Studiów Niestacjonarnych, Podyplomowych i Współpracy z Zagranicą Wydziału Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu Łódzkiego. Od roku 2011 jest wybranym na już na drugą kadencję aktywnym członkiem Zarządu Polskiego Instytutu Studiów Nad Sztuką Świata (http://www.world-art.pl/), którego jest też założycielką. Ponadto prof. Pawłowska pełni funkcje: Eksperta Komisji Europejskiej (od 2016), jest członkiem: sieci naukowej COST (od 2016), Łódzkiego Towarzystwa Naukowego (od 2016; od 2019 Przewodnicząca Wydziału VI Sztuki i Nauk o Sztuce). Od 2015 r. posiada tytuł Rzeczoznawcy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Od roku 2017 należy także do grupy naukowo-badawczej Proxectos e Estudos Sobre Patrimonio Cultural = Project and Studies on Cultural Heritage (GI-1907), utworzonej na Universidade de Santiago de Compostela w Hiszpanii. Od 2017 r. jest członkiem „International Visiting Faculty” of Chandigarh University Punjab Indie, zaś od 2018 r. jest „external scientific fellow” (zewnętrzny pracownik naukowy) na Wydziale Historycznym University of West Bohemia, Plzen. Przewodnicząca wspólnej Komisji UŁ ds. stopni naukowych w dyscyplinach nauki o kulturze i religii o sztuce.
Prof. Pawłowska jest również Członkiem Polskiej Rady Wydawniczej Interdyscyplinarnej Serii „Krótkie Wprowadzenie”, którą tworzą eksperci skupieni wokół Uniwersytetu Oksfordzkiego (od 2016), oraz kolegium redakcyjnego półrocznika Katedry Historii Sztuki UŁ „TECHNE. Seria nowa” i Rady Redakcyjnej rocznika „Art of Orient” (od 2014) r. Prof. Pawłowska jest autorką 6 książek (w tym dwie publikacje były sfinansowane z grantu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego), redaktorką 6 monografii wieloautorskich. Ponadto ma w dorobku autorstwo ponad 70 artykułów w monografiach i czasopismach (w tym kilkanaście wydanych za granicą w językach angielskim, hiszpańskim, ukraińskim). Zainteresowania naukowe prof. Pawłowskiej dotyczą trzech głównych nurtów badawczych są to: sztuka polska XIX i XX wieku, tradycyjna sztuka i kultura Afryki Południowej oraz audiodeskrypcja dzieł sztuki.
Nagranie transmitowane będzie na stronie internetowej Biblioteki: www.koszykowa.pl , będzie również dostępne na kanale YouTube Biblioteki.
Zapraszamy!
